دیدگاه امام درباره دولت از نظریه‌های مکانیکی دولت به شمار می آید

به گزارش خبرگزاری مهر، کرسی نقد «دولت و ملت در فلسفه سیاسی امام خمینی(ره)» با ارائه حجت الاسلام داوود مهدوی زادگان عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و نقادی حجت الاسلام احمد رضا یزدانی مقدم عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با مدیریت مرتضی یوسفی راد عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، صبح امروز ۲۱ بهمن ماه در پژوهشکده علوم و اندیشه اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.

یزدانی مقدم در این نشست با بیان اینکه اصطلاح فلسفه سیاسی کاربردهای متنوعی دارد؛ گاه این اصطلاح در برابر اصطلاح اندیشه سیاسی به کار می رود که این کاربرد متأثر از غلبه پوزیتویسم است، گفت: در این صورت مقصود از اصطلاح فلسفه سیاسی، آثار و متون مربوط به فلسفه سیاسی تا قبل از غلبه پوزیتویسم است.

وی افزود: گاه این اصطلاح به صورت اعم یا اخص و یا مساوی با اندیشه سیاسی به کار می رود. در هر صورت اگر فلسفه سیاسی را به معنای فلسفه ورزی در حوزه سیاست دانسته و فلسفه را نیز دانش برهانی بدانیم یا باید این تعریف از فلسفه سیاسی را یک تعریف آرمانی به شمار آوریم یا اینکه معمول آثار مشهور فلسفه سیاسی را از شمول این اصطلاح خارج کنیم.

یزدانی مقدم با اشاره به اینکه با توجه به کاربردهای اصطلاح فلسفه سیاسی می توان از فلسفه سیاسی امام خمینی(ره) سخن گفت، تصریح کرد: در اینجا مقصود از این اصطلاح آن فلسفه سیاسی است که پشتیبان اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) است. هم‌چنین این اصطلاح، فلسفه سیاسی مستنبط از اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) را نیز شامل می شود.

وی در ادامه سخنانش با طرح این سؤال که آیا می توان از «دولت» و «ملت» در فلسفه سیاسی امام خمینی(ره) یاد کرد، گفت: به همان معنایی که می توان از دولت یا ملت در اندیشه فیلسوفان سیاسی یاد کرد؛ به همان معنا می توان از دولت یا ملت در اندیشه امام خمینی(ره) سخن گفت.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با طرح این سؤال که نظریه دولت در فلسفه سیاسی امام خمینی(ره) چگونه است، بیان کرد: نظریه های دولت، در فلسفه سیاسی، دو گروه اند: نظریه های اندام انگارانه و نظریه های ابزارانگارانه. در نظریه های اندام انگارانه ماهیت و منشأ دولت از این قرار است: دولت، اندامی طبیعی است و از ویژگیهایی چون ارتباط داخلی میان اجزاء، توسعه و رشد از درون و درونی بودن هدف و غایت برخوردار است. دولت تابع قانون اخلاقی نیست بلکه واضع آن است.

وی افزود: در نظریه های ابزارانگارانه ماهیت و منشاء دولت از این قرار است: دولت، حاصل عمل ارادی انسان است. دولت تابع قانون است. در نظریه های اندام انگارانه مشروعیت دولت و الزام سیاسی چنین است: مشروعیت دولت و الزام سیاسی ناشی از ویژگی اندام وار دولت است. در نظریه های ابزارانگارانه مشروعیت دولت و الزام سیاسی چنین است: مشروعیت دولت و الزام سیاسی ناشی از چگونگی عملکرد دولت به مثابه ابزار رسیدن به اهداف است.

این محقق و استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: از نظر امام خمینی(ره) اجتماع اسلامی محتاج ولایت و حکومت است، یعنی باید یک جماعتی باشد تا بعد حکومت برای آن برپا شود. امام خمینی(ره) از دو گونه ولایت تکوینی و اعتباری یاد می کند و تصریح می کند که گفتار او درباره ولایت و حکومتِ اعتباری جعلی، ظاهری و صوری است.

وی افزود: امام(ره) از اختیاراتی برای حکومت یاد می کند که از جهت حکومت و سلطنت برای حکومت ثابت است مانند ولایت بر همه امور سلطانی. با توجه به گفتار امام خمینی(ره) و تتبع در البیع می‌توان نظر داد که دولت مقدمه عدالت و مصلحت است.  

یزدانی مقدم با تأکید بر اینکه از نظر تحلیل ماهیت دولت؛ در تبیین امام خمینی(ره) ولایت سیاسی، دائر مدار مصلحت عامه است، گفت: بنابراین ولایت سیاسی، مقید به دو امر است یکی اختیارات عرفی و عقلایی و دیگر احراز و تأمین مصلحت عامه. گرچه با نظر دقیق این هر دو به یک امر بر می‌گردد و در بیان امام خمینی نیز دو حقیقت متفاوت نیستند بلکه دو جنبه از یک حقیقت‌اند زیرا اختیارات دولت از برای احراز مصلحت عامه است و احراز مصلحت عامه قرار است که با دولت و اختیارات آن تأمین گردد.

وی تصریح کرد: با توجه به تقسیم نظریه های دولت به نظریه های ارگانیکی و نظریه های مکانیکی، مستند به گفتار امام خمینی(ره) در البیع درباره ماهیت و اختیارات و کارویژه های دولت؛ دیدگاه امام خمینی(ره) درباره دولت از جمله نظریه‌های مکانیکی دولت به شمار می آید.